توصیف و تشریح برخی تکالیف قافیه ای:
تکلیف قضاوت قافیه ای: کلمات معنادار (کلامی / شنیداری بدون تصویر)
این تکلیف نوعی تکلیف دروندادی-ادراکی است؛ زیرا پاسخ های کلامی بسیار محدودی می طلبد و حتی می توان برای پاسخ دادن از حرکات سر و اشاره به جای کلام، استفاده کرد. کودک برای قضاوت کردن درباره هم قافیه بودن یا نبودن دو کلمه، باید تشخیص دهد که این دو کلمه در آغازه باهم فرق دارند و در قافیه ، با هم مشابه اند. این تکلیف شبیه تکلیف تمییز شنیداری کلمات است. برای انجام تکلیف قضاوت قافیه ای در موردکلمات معنادار، کود ک نیازی ندارد که معنا و مفهوم کلمات هدف را بداند و یا بفهمد؛ یعنی در این تکلیف، نظام بازنمایی، مورد نیاز کودک و مورد سنجش آزمون نیست.
تکلیف قضاوت قافیه ای: کلمات بی معنا (فقط کلامی/ شنیداری)
در این تکلیف، برخلاف تکلیف قبلی ( کلمات معنادار) کودک نمی تواند از نظام بازنمایی یا دانش معنایی خود، برای انجام آن بهره ببرد. این تکلیف شبیه تکلیف تمیز شنیداری کلمات بی معنا و تکلیفی دروندادی-ادراکی یا کاملاً شنیداری است.
تکلیف کشف قافیه ای: (شنیداری بدون تصویر)
تکلیف کشف قافیه ای در کلمات معنادار شنیده شده، تکلیفی دروندادی/ ادراکی است و همان مهارت های مورد نیاز در تکالیف قضاوتی را لازم دارد. اما در این تکلیف تعداد کلمات هدفی که باید به خاطر سپرده شوند، بیشتر است. کودک باید کشف کند که کدام کلمه، براساس یک قافیه مشخص، با دو یا سه کلمه دیگر فرق دارد. این تکلیف شبیه تکلیف تمییز شنیداری کلمات چندبخشی بی معناست. البته این تکلیف بارحافظه ای بیشتری می طلبد.
از طرف دیگر این تکلیف کشف قافیه ای، شبیه تکلیف قضاوت قافیه ای در کلمات معنادار است. منتها پیچیدگی و چالش پردازشی بیشتری در تکلیف کشف قافیه ای وجود دارد؛ زیرا گاهی کودکی یافت می شود که در تکالیف قضاوت قافیه ای موفق است که نشان می دهد کودک درک درستی از مفهوم قافیه دارد اما در تکالیف کشف قافیه ای ناموفق است.
این وضعیت نشان می دهد که تکالیف کشف قافیه ای، تکالیفی سخت ترند، گرچه مبانی و زیرساخت مورد نیاز برای هر دو تکلیف قضاوتی و کشفی ، مشابه است (درک قافیه).
اهداف برنامه درمانی و توانبخشی کودکی که درک قافیه ای دارد و در تکلیف قضاوت قافیه ای موفق است اما در تکلیف کشف قافیه ای ناموفق ، با کودکی که در هیچ یک از این دو تکلیف موفق نیست، کاملا متفاوت است. در کودک دومی، ابتدا باید مفهوم قافیه در کلمات ، به او آموزش داده شود و سپس به تمرینات قضاوت و کشف قافیه ای پرداخته شود.
درباره تشخیص و درمان اختلال طیف نوروپاتی شنوایی بدانید.
تکلیف کشف قافیه ای: (فقط تصویری)
این تکلیف دروندادی/ادراکی ، از نوع دیداری است و نه شنیداری. آزمونگر، اسم تصاویر را به کودک نمی گوید و کودک مجبور است به دانش واژگانی و معنایی خود برای انجام این تکلیف، مراجعه کند؛ یعنی کودک قبل از مقایسه شکل گفتاری اسم این تصاویر باهم و تشخیص ساختار آوایی آنها وکشف هم قافیه بودن یا نبودن آنها و یا پیدا کردن تصویر و نا هم قافیه، باید با کمک نظام بازنمایی معنایی خود تصاویر را بشناسد و تشخیص بدهد.
این تکلیف مشابه تکلیف تمیز شنیداری تصاویر (بدون کلمات) است. برای موفقیت در انجام این تکلیف، کودک نیازی به گفتن کلمات هم قافیه و یا اسم بردن تصویر ناهم قافیه ندارد. اما کودکان بهنجار، در طی انجام این تکلیف، اسم تصاویر را با صدای بلند می گویند تا بدین وسیله بتوانند کلمات را تکرار و مرور ذهنی و با هم مقایسه کنند و جواب دهند.
این راهبرد تکرار کلامی برای برخی از کودکان بسیار مهم است، مثلا از یک کودک 4 ساله بهنجار خواسته شد که درباره هم قافیه بودن یا نبودن دو تصویر قضاوت کند او پاسخ داد: هنوز نمی دانم، چون هنوز اسمشان را نگفته ام.
با توجه به این نتایج ، کودکان مبتلا به اختلالات بروندادی /بیانی گفتاری، در بکارگیری این راهبرد (تکرار کلامی) ناموفق هستند و اگر بپذیریم که تکرار کلامی برای یادگیری تقطیع کلمات به آغازه و قافیه کمک کننده است (و نگوییم ضروری است) پس ناتوانی در به کارگیری راهبرد تکرارکلامی می تواند بر رشد و تکامل مهارت های تقطیع کلمه به آغازه – قافیه ، تأثیر منفی بگذارد.
تکلیف بیان کلمات هم قافیه: (Rhyme Production(
این تکلیف، از نوع تکالیف بروندادی /بیانی است و البته تکلیفی صرفاً تولیدی نیست؛ زیرا در انجام آن، آگاهی داشتن از ساختمان کلمات و قافیه و آغازه آنها ضروری است . در انجام این تکلیف ابتدا به ذهن میرسد که کودک با مراجعه به خزانه واژگانی خود، کلمات هم قافیه معنادار را پیدا و آنها را به ردیف بیان می کند. اما کودکان خردسال بهنجار، در انجام این تکلیف هم کلمات هم قافیه معنادار و هم کلمات هم قافیه بی معنی را بیان میکنند.
آگاهی از آغازه / پایانه: (onset / Coda Knowledge)
برای ذخیره کردن و بیان کلمات و یا هجی کردن، توانایی کشف و تشخیص آغاز و پایان کلمات و هجاها، بسیار مهم و ضروری است. عدم تشخیص همخوانها در این جایگاه می تواند باعث ایجاد اختلال در درک کلامی و هجی کردن شود. در قسمت تکلیف قافیه ای توضیح دادیم که قافیه عبارت است از یک واکه به همراه همخوان های بعدی که قسمتی از هجا را (پایان هجا) تشکیل می دهند. همخوان های قبل از قافیه آغازه و همخوان های قافیه را پایانه مینامند.
بازی عامیانه اسم فامیل، از نظر روان شناسی زبان، راه مناسبی برای بررسی آگاهی کودک از آغازه است. این بازی کودک باید اسامی مورد نظر را پیدا کند و بگوید .آزمونگر، با گفتن اولین حرف اسامی و یا آغازه اولین هجای اسامی ، به کودک راهنمایی و سرنخ می دهد.