کنترل حرکتی:
کنترل حرکتی (Motor Control) بحث حرکت و مجموعه عواملی است که در فرآیند کنترل حرکت نقش دارند. نحوه انجام حرکات موجودات و عوامل موثر برآن، ازطریق علم کنترل حرکت قابل مطالعه و بررسی است. به طورکلی، حرکات مفاصل به صورت رفلکسی یا ارادی، ازطریق عضلات اسکلتی صورت می گیرد، این عضلات خودشان تحت فرمان و کنترل سیستم عصبی (Nervous System) هستند. آشنایی با آناتومی و فیزیولوژی حرکت، درک بهتری از علم کنترل حرکت به ما می دهد.
امروزه آگاهی و شناخت علم کنترل حرکت از اهمیت ویژه ای برخوردار است .
مراکز کنترل حرکت:
حرکت و کنترل حرکتی (Motor Control) امور مهمی در زندگی موجودات به ویژه انسان
است و عوامل مختلفی در این فرآیند نقش دارند. سیستم عصبی مرکزی (CNS) که شامل مغز و نخاع
است, مهمترین عامل کنترل حرکت است. تشکیلات مغزی سیستم عصبی مرکزی, فعالیت های سیستم نخاعی را کنترل می کنند. البته سیستم نخاعی نیز ازطریق ارسال پیام های حسی بی شماری که از محیط دریافت می کند, ساختارهای مغز را جهت انجام حرکت تحت تاثیر قرارمی دهد .
مهمترین مراکز مغزی که بر فعالیت های نخاعی جهت کنترل حرکت به صورت مستقیم یا غیرمستقیم تاثیر می گذارند عبارتنداز:
- قشر مخ
- مخچه
- عقده های قاعده ای
- ساقه مغز
- سیستم لیمبیک
- تالاموس
- تشکیلات مشبک ساقه مغزی
انواع کنترل حرکت:
اصولا دو نوع کنترل حرکتی وجود دارد که عبارتنداز :
کنترل محیطی
کنترل مرکزی- داخلی
در کنترل محیطی نقش و اهمیت محرک ها، گیرنده ها و پیام های حسی مطرح است. گیرنده های وتری عضلات و دوک عضلانی، پیام های حسی مربوط به مفاصل بدن، دستگاه دهلیزی وستیبولار و…در فعالیت های حرکتی با همکاری دستگاه عصبی شرکت می کنند.
پیام های حسی به نخاع و همچنین به سطوح بالاتر مراکز عصبی منتقل می شود و جهت انجام اعمال حرکتی به کار گرفته می شوند. همچنین حرکات ایجاد شده،خود فیدبکی برای دستگاه عصبی هستند که به صورت یک چرخه برای ایجاد حرکات بعدی دخالت می کنند. در کنترل مرکزی نقش بخش های مختلفی از سیستم عصبی مرکزی به ویژه سه قسمت قشر مغز،مخچه و عقده های قاعده ای حایز اهمیت است. حرکات هماهنگ و پیچیده که مستلزم مهارت هستند از قشر مغز منشا می گیرند. این نوع از اعمال حرکتی از طریق مدارهایی که بین قشر مغز، عقده های قاعده ای و مخچه وجود دارد انجام می شود. عقده های قاعده ای در رابطه با تنظیم حرکات خود به خودی و اتوماتیک خیلی ریتمیک دخالت دارند و مخچه وظیفه تنظیم کردن سرعت، دامنه حرکت، میزان نیرو و جهت حرکات را به عهده دارد.
مراحل کنترل حرکت:
کنترل حرکت سطوح و مراحلی دارد و پیشرفت حرکتی، نتیجه ترکیب این مراحل است .
مراحل کنترل حرکتی عبارتنداز :
- سهولت حرکت (Mobility)
- پایداری و ثبات (Stability)
- حرکت و ثبات توام یا ثبات در حرکت(Stability on Mobilit)
- مهارت (Skill)
ثبات و سهولت حرکت دو جنبه بسیار مهم و اولیه جهت انجام اعمال حرکتی است. برای درک این مراحل می توان راه رفتن و ایستادن را به عنوان یک مثال درنظر گرفت. شخصی که قادر به راه رفتن یا ایستادن نباشد، یعنی کنترلی بر عمل حرکتی “راه رفتن” یا “ایستادن” ندارد، ولی اگر توانایی راه رفتن داشته باشد (مرحله اول) باید در لحظه ای که دستور توقف داده می شود فرمان حرکتی را اجرا کند و ثبات خود را برای مدت زمانی که معین شده حفظ کند (مرحله ثبات ). اگر راه رفتن به صورت طبیعی، بدون حرکات غیرمعمول و وسایل کمکی در طول حرکت انجام شود، نشان دهنده وجود ثبات و حرکت به هنگام راه رفتن است (مرحله سوم). درنهایت از ترکیب مراحل فوق مهارت(مرحله چهارم) ایجاد می شود. مهارت افراد هم به میزان هماهنگی میان عوامل فوق وابسته است. چالاکی و میزان تعادل افراد در یک فعالیت ورزشی، سطح حرکت-ثبات و ارتباط این دو فاکتور و درنتیجه سطح مهارت افراد را در عمل خواسته شده نشان می دهد. تمرین یک فاکتور مهم جهت افزایش مهارت و یا سنجش آن محسوب می شود .
عوامل موثر بر حرکت:
حرکت (Movement) از تداخل سه عامل زیر ایجاد می گردد.
فرد (Individual)
محیط (Environment)
تکلیف یا وظیفه (Task) حرکتی
سه عامل فوق، کیفیت و کمیت حرکتی که انجام می شود را تعیین می کند. هر فردی یک عمل حرکتی را با توجه به تجربه گذشته, میزان درک حسی, دقت و انگیزه خود انجام می دهد. شرایط محیط و وضعیت اشیای اطراف نیز بر روند اعمال حرکتی اثر می گذارد. همچنین نوع وظیفه ای که برای یک فرد تعیین می شود,به توالی و اشکال خاصی از حرکات می انجامد.
درباره تاثیر واقعیت مجازی بر تمرینات سالمندان بدانید.
کاربردهای علم کنترل حرکت:
مطالعات و یافته های دانشمندان علوم اعصاب و نوروفیزیولوژیست ها درباره سیستم حرکتی (Motor System) پیشرفت قابل ملاحظه ای داشته است. تحقیقات و نتایج حاصل از این علوم، تئوری های زیادی را درباره کنترل حرکت ایجاد کرده است. نتایج حاصل از مطالعات آنها می تواند در موارد زیر نیز به کار گرفته شود :
توانبخشی بیماران (به ویژه فیزیوتراپی و کاردرمانی ).
بسیاری از بیماران به دلیل اختلالات “سیستم حرکتی”، مشکلات متفاوتی در انجام فعالیت های روزمره دارند. آگاهی و دانش پایه تیم توانبخشی درارتباط با مکانیسم های “کنترل حرکت” باعث درمانی بهتر و سریعتر خواهد شد. هرگونه اشکال و اختلال در مجموعه عوامل موثر بر حرکت، زمینه مشکلات حرکتی را به صورت های مختلف ایجاد می کند. عدم هماهنگی در حرکات، اختلالات تعادلی(اسپاستیسیتی)، نوع خاصی از سفتی گروه های عضلانی(ضعف حرکتی، اختلالات وضعیتی) پوسچرال ( لرزش به هنگام حرکت) و بسیاری از موارد دیگر در بیماران مشکلاتی هستند که با آگاهی و دانش نسبت به علم کنترل حرکت، بهتر می توان به علت به وجود آورنده آن دست یافت. فهم علت مشکلات حرکتی بیماران، بسترهای لازم برای درمان را توسط یک تیم توانبخشی فراهم می کند.