گفتاردرمانی دیزآرتری از روش‌های تخصصی توانبخشی برای افرادی است که بر اثر آسیب‌های مغزی و عصبی، در حرکات و هماهنگی عضلات گفتاری با اختلال مواجه شده‌اند. این مشکل گاه باعث می‌شود توانایی‌های گفتاری مانند تنفس مؤثر در هنگام سخن گفتن، تنظیم سرعت گفتار یا کنترل تون عضلانی در دهان و حنجره دچار ضعف شود.
در ادامه، نگاهی جامع به علل، انواع دیزآرتری، روش‌های تشخیص و اهمیت گفتاردرمانی دیزآرتری خواهیم داشت.
برای دریافت انواع خدمات کاردرمانی و گفتار درمانی میتوانید به کلینیک نگاه نوین مراجعه کنید و یا با شماره های 09101427168 | 02133789214 تماس بگیرید.
دیزآرتری چیست و چرا رخ می‌دهد؟
دیزآرتری (Dysarthria) یک نوع اختلال حرکتی گفتار است که عموماً به دلیل آسیب‌های مغزی یا اختلال در سیستم عصبی ایجاد می‌شود. در این شرایط، فرد می‌داند چه می‌خواهد بگوید اما به دلیل ضعف یا ناهماهنگی عضلات گفتاری، قدرت بیانش کاهش می‌یابد. این اختلال ممکن است در نتیجه مشکلاتی نظیر سکته مغزی، تومور مغزی، بیماری‌های تحلیل برنده مغز مانند پارکینسون و حتی آسیب‌های هنگام تولد به وجود آید.
- دیزآرتری رشدی
زمانی رخ می‌دهد که آسیب مغزی در دوران جنینی یا هنگام تولد اتفاق افتد. برای نمونه، فلج مغزی میتواند باعث این نوع مشکل گفتاری شود.
- دیزآرتری اکتسابی
در اثر آسیب‌های مغزی دوران بعد از تولد ایجاد می‌شود. سکته مغزی در سنین بالاتر، ضربه به سر یا ابتلا به بیماری‌های عصبی از جمله علل رایج این اختلال هستند.
افراد مبتلا معمولا از نظر شناختی می‌دانند چه باید بگویند، اما ضعف عضلات دهان، فک، لب‌ها یا تارهای صوتی مانع از بیان شفاف و قابل فهم کلمات می‌شود. همین امر میتواند بر ابعاد مختلفی از زندگی فرد، از ارتباطات اجتماعی گرفته تا اعتمادبه نفس و فرصت‌های شغلی اثر منفی بگذارد.
اطلاعات بیشتر: تاثیر گفتاردرمانی در تغذیه و خوردن
نقش گفتاردرمانی دیزآرتری در بهبود گفتار
هنگامی که تشخیص دیزآرتری مطرح می‌شود، اغلب اولین و مهم‌ترین اقدام ارجاع به گفتاردرمانگر است. در واقع، گفتاردرمانی دیس آرتری یا همان گفتاردرمانی در زمینه دیزآرتری، رویکرد اصلی برای بهبود کیفیت گفتار و افزایش توانایی فرد در ارتباط کلامی به حساب می‌آید. گفتاردرمانگر دیزآرتری با سنجش نوع دیزآرتری و شدت علائم، برنامه‌ای تخصصی طراحی می‌کند و در طی جلسات منظم، روی کاهش نامفهومی گفتار و تقویت عضلات دهانی و تنفسی تمرکز می‌کند.
ازآنجاکه دیزآرتری انواع گوناگونی دارد (مانند دیزآرتری مخچه‌ای، هایپرکینتیک، هایپوکینتیک، اسپاستیک و …)، گفتاردرمانی دیزآرتری نیز متناسب با نوع آسیب تعدیل می‌شود. گاهی حتی لازم است گفتاردرمانگر در کنار تیم پزشکی گسترده‌تری شامل فیزیوتراپیست، عصب شناس و روانشناس همکاری کند تا بهترین نتیجه بالینی به دست آید.
علائم کلی در دیزآرتری چیست؟
گرچه نشانه‌ها بسته به نوع دیزآرتری متفاوت‌اند، اما برخی از علائم رایج عبارت‌اند از:
- نامفهوم بودن کلمات
- مشکل در تلفظ حروف و صداهای گفتاری
- بلندی و شدت نامناسب صدا
- ناهماهنگی سرعت بیان (تند یا بیش از حد آهسته)
- صداهای تودماغی یا خشن
- ضعف در کنترل تنفس حین صحبت
- حرکات غیرارادی دهان و صورت
- کاهش وضوح گفتار در شرایط خستگی یا استرس
گاهی این علائم در کنار مشکلات بلع یا تنفس نیز دیده می‌شوند و می‌توانند موجب محدود شدن ارتباطات روزمره فرد گردند.
انواع دیزآرتری و ویژگی هایشان
تشخیص نوع دیزآرتری امری تخصصی است که توسط گفتاردرمانگر یا متخصص مغز و اعصاب صورت می‌گیرد. در ادامه، به برخی از انواع رایج اشاره می‌کنیم.
- دیزارتری مخچه‌ای (آتاکسیک)
در نتیجه آسیب به مخچه رخ می‌دهد. افراد دچار مشکل در هماهنگی حرکات عضلات گفتاری هستند و اغلب تلفظ حروف و توالی هجاها برایشان سخت می‌شود.
- دیزارتری شل (فلسید)
به علت آسیب به اعصاب محیطی (PNS) ایجاد شده و گاه باعث مشکلاتی در تنفس، بلع و تلفظ می‌گردد.
- دیزارتری هایپوکینتیک
بیشتر در بیماری پارکینسون دیده می‌شود و با سرعت آهسته گفتار و شروع سخت جملات همراه است. صدای فرد نیز ممکن است یکنواخت به گوش برسد.
- دیزارتری هایپرکینتیک
گفتار در این حالت گاهی سریع و ناهماهنگ است. اختلالات حرکتی ناگهانی و غیرقابل پیش بینی نیز مشاهده می‌شود. سندرم تورت و هانتینگتون از جمله علل شایع این نوع دیزآرتری هستند.
- دیزارتری مختلط
در آن چند نوع دیزارتری به صورت همزمان ظاهر می‌شود. بیماری ALS (ترکیبی از دیزارتری اسپاستیک و فلسید) یا سکته‌های متعدد مثال‌هایی از دیزارتری مختلط هستند.
- دیزارتری اسپاستیک
به دلیل آسیب به نورون‌های حرکتی فوقانی بوده و باعث صدای خشن و تنش عضلانی بالا در تارهای صوتی می‌شود.
تمرینات تخصصی در گفتاردرمانی دیزآرتری
متخصص گفتاردرمانی، بر اساس نوع و شدت دیزآرتری، مجموعه‌ای از مداخلات را طراحی می‌کند. در این بین، تمرین های گفتار درمانی دیزآرتری نقش مهمی در ارتقای مهارت گفتاری دارند. برخی از رایج‌ترین تمرین‌ها عبارت‌اند از:
- تقویت عضلات دهان و فک
حرکات تکراری لب‌ها، باز و بسته کردن فک، تقویت زبان و گونه‌ها
- تمرینات کنترلی تنفس
تنظیم میزان بازدم حین ادای جملات بلند، انجام دم عمیق برای تأمین هوای کافی
- سرعت بخشی و مکث‌های هدفمند
فرد می‌آموزد جملات را در بازه‌های کوتاه بیان کند تا از خستگی زودرس عضلات جلوگیری شود.
- تلفظ واضح اصوات
در این بخش، گفتاردرمانگر روی نحوه ادای واج‌های خاصی که فرد در تلفظشان مشکل دارد تمرکز می‌کند..
- تمرینات کشش صوت
در برخی موارد، کشیدن حروف صدادار به فرد کمک می‌کند ریتم طبیعی گفتار را بازیابد.
این تمرین های گفتار درمانی دیزآرتری در کنار راهبردهایی نظیر صحبت‌کردن با سرعت کنترل شده یا استفاده از مکث‌های کوتاه، میتواند وضوح گفتار را بهبود ببخشد.
تکنیک های افزایش وضوح و کنترل صدا
در گفتاردرمانی دیس آرتری، هدف نهایی اغلب این است که فرد بتواند تا حد امکان روان و واضح صحبت کند. بخشی از این راهبردها عبارت‌اند از:
- تنظیم سرعت گفتار
گفتاردرمانگر به بیمار یاد می‌دهد چگونه صحبتش را آهسته‌تر کرده و پس از هر کلمه یا عبارت مهم مکث کوتاهی کند.
- کنترل بلندی صدا
در برخی از انواع دیزآرتری، صدای بیمار بیش از حد آهسته یا بلند است. تمرین‌های مرتبط با تنفس و آگاهی از بلندی صدا در جلسات درمان کاربرد دارد.
- تمرکز بر تکیه‌ها و استرس کلمات
برای افرادی که صدایشان یکنواخت به گوش می‌رسد، یادگیری تاکید بر بخش‌های مختلف کلمات، کمک زیادی به رفع حالت رباتیک گفتار می‌کند.
مداخلات کمکی و تیمی
درمان دیزآرتری گفتاری ممکن است فقط به جلسات گفتاردرمانی دیزآرتری محدود نباشد. برحسب مورد، پزشکان دیگر نیز در فرایند مداخله نقش ایفا می‌کنند.
- نورولوژیست
گاهی تعیین علت اصلی دیزآرتری (مثل سکته یا بیماری پارکینسون) لازم است تا درمان دارویی مناسب آغاز شود.
- فیزیوتراپیست
در صورت درگیری عضلات دیگر بدن یا نیاز به تقویت تعادل، فیزیوتراپی در کنار تمرین های گفتار درمانی دیزآرتری سودمند خواهد بود.
- جراح مغز و اعصاب
در برخی موارد خاص، جراحی‌های اصلاحی یا برداشتن تومور میتواند برای بازیابی بخشی از توان گفتاری مفید باشد.
همچنین در شرایطی که گفتار فرد بسیار نامفهوم است، از دستگاه‌های کمک گفتاری مانند تقویت کننده‌های صوت یا وسایل ارتباطی جانشین استفاده می‌شود تا کیفیت زندگی فرد بهبود یابد.
تاثیر استرس و خستگی در گفتاردرمانی دیس آرتری
استرس و خستگی، دو عاملی هستند که بر میزان نامفهومی گفتار و تزلزل در ادای صداها تأثیر مستقیم می‌گذارند. افرادی که دیزآرتری دارند، ممکن است در موقعیت‌های پراسترس یا روزهای خستگی شدید، افت محسوسی در کیفیت بیان نشان دهند.
آگاهی از این نکته سبب می‌شود متخصصان گفتاردرمانی دیس آرتری توجه ویژه‌ای به آموزش تکنیک‌های آرامش‌بخشی و تنظیم حجم کار روزانه بیمار داشته باشند تا از بروز اختلالات بیشتر در گفتار جلوگیری شود.
نتیجه گیری
برنامه ریزی مناسب و مداخله تخصصی در گفتاردرمانی دیزآرتری میتواند تحولی چشمگیر در کیفیت زندگی افراد مبتلا به دیزآرتری ایجاد کند. با استفاده از روش‌های مختلف و تمرین های گفتار درمانی دیزآرتری، گفتار فرد به تدریج واضح‌تر شده و او قادر خواهد بود در فعالیت‌های روزمره و تعاملات اجتماعی عملکرد بهتری داشته باشد. بهره گیری از تکنیک‌های مناسب تنفس، هماهنگی عضلات و حتی ابزارهای کمکی، مسیر را برای بازگشت اعتمادبه نفس و توانایی ارتباطی هموار می‌سازد.
سوالات متداول درباره گفتاردرمانی دیزآرتری
- آیا دیزآرتری درمان قطعی دارد؟
دیزآرتری معمولا درمان قطعی ندارد، اما گفتاردرمانی میتواند به بهبود وضوح گفتار و افزایش توانایی ارتباطی فرد کمک کند.
- چقدر طول می‌کشد تا گفتاردرمانی دیزآرتری نتیجه بدهد؟
مدت زمان بهبود بستگی به شدت آسیب، نوع دیزآرتری و تعهد فرد به تمرین‌های گفتاری دارد، اما معمولاً نیاز به جلسات و پیگیری‌های مداوم دارد.
- آیا دیزآرتری فقط در اثر سکته مغزی ایجاد می‌شود؟
خیر، دیزآرتری میتواند به دلیل بیماری‌هایی مانند پارکینسون، فلج مغزی، آسیب‌های مغزی، تومورها یا حتی اختلالات مادرزادی نیز ایجاد شود.
به صورت جامع درباره دیزارتری صحبت شد . ممنونم از توضیحات کامل و آموزنده