اختلالات حسی و حرکتی می‌توانند برای افرادی که با آنها مواجه هستند، چالش‌هایی جدی ایجاد کنند. از دید کودکان تا بزرگسالان، این اختلالات می‌توانند بر فعالیت روزمره آنها تأثیر گذار باشند. در این مواقع، روش‌های کمکی مانند کاردرمانی حسی حرکتی به عنوان یک راهکار موثر برای کنترل و درمان این چالش‌ها مطرح می‌شوند. در این مقاله به بررسی این روش می‌پردازیم و اهمیت و اثرات آن را برای افراد با چالش‌های حسی و حرکتی مورد بررسی قرار می‌دهیم.
کاردرمانی حسی حرکتی
اختلال پردازش حسی یکی از مشکلات شایع کودکان اتیسم است که می‌تواند تأثیر زیادی بر زندگی آنها داشته باشد. وقتی می‌گوییم پردازش حسی، به این معناست که چگونه فرد اطلاعات حسی مانند بینایی، شنوایی و لمس را دریافت، تفسیر و به آنها پاسخ می‌دهد. اختلال در این فرآیند باعث می‌شود که کودکان نتوانند به درستی با محیط خود ارتباط برقرار کنند و ممکن است در مهارت‌های حرکتی و هماهنگی دچار مشکل شوند.
به عنوان مثال، برخی کودکان با اختلال پردازش حسی ممکن است به احساسات و اطلاعات حسی خودکششی نشان دهند، مانند بازی با اشیاء به شکل غیرمعمول یا تکان دادن بدن. این افراد ممکن است به محیط پیرامون خود به شکل غیرمعمول واکنش نشان دهند، که ممکن است برای دیگران عجیب و غریب به نظر برسد.
کاردرمانی حسی حرکتی به عنوان یکی از راهکارهای موثر در این زمینه مطرح شده است. این روش به کودکان کمک می‌کند تا با تمرینات و فعالیت‌هایی که بر روی حواس حسی و حرکتی تأکید دارند، مهارت‌های ضروری برای مواجهه با این مشکلات را تقویت کنند.
علائم کاردرمانی حسی حرکتی
اختلال حسی در کودکان ممکن است با علائم و نشانه‌های مختلفی همراه باشد. در اینجا چند نشانه اصلی این عارضه توضیح داده شده است:
- تحرک بیش از حد یا کمتر از حد: برخی کودکان ممکن است بیش از حد فعال باشند، در حالی که بعضی دیگر کمتر از حد معمول تحرک داشته و کم‌حرکت هستند.
- عدم واکنش نرمال به محرک‌های حسی: برخی کودکان به محرک‌های مختلف مانند نور، صدا، لمس، بو و مزه به شکل نرمال واکنش نشان نمی‌دهند.
- خام حرکت بودن و دست و پا چلفتی: بعضی از کودکان در حرکاتشان خام بوده و به اصطلاح دست و پا چلفتی دارند، یعنی حرکاتشان بی‌سیاق یا بدون هدف است.
- تاخیر در مهارت‌های حرکتی: برخی از کودکان ممکن است در مهارت‌های حرکتی مانند نشستن، راه رفتن و پریدن تاخیر داشته باشند.
- نقص توجه و تمرکز: این کودکان معمولاً مشکلاتی در تمرکز و توجه دارند و به راحتی توجه‌شان به محیط پرت می‌شود.
- مشکلات ارتباطی: برخی از کودکان ممکن است مشکلاتی در برقراری ارتباط با دیگران داشته باشند و نتوانند به درستی با دیگران ارتباط برقرار کنند.
- مشکلات رفتاری: این کودکان ممکن است مشکلاتی مانند عدم دستورپذیری، تحمل پایین، و لجبازی داشته باشند.
- مشکلات در تغذیه: برخی از کودکان ممکن است عادت‌های بدی در غذا خوردن داشته و از غذاهای مختلف بد خوشم بیاید یا مشکلاتی در این زمینه داشته باشند.
این نشانه‌ها ممکن است در کودکان با اختلال حسی مشاهده شود و نیاز به توجه و کمک تخصصی داشته باشند.
چه افرادی باید به کاردرمانی حسی حرکتی مراجعه کنند؟
افرادی که کاردرمانی حسی حرکتی می‌تواند به آنها کمک کند:
کودکان با طیف اوتیسم
کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم ممکن است مشکلاتی در حواس پنجگانه‌شان داشته باشند، از جمله حس لامسه. برای کمک به این کودکان، از روش‌هایی مانند بازی درمانگری، کاردرمانی، یا گفتار درمانگری استفاده می‌شود. این روش‌ها می‌توانند کمک کننده باشند تا کودکان بهتر از حواس خود استفاده کنند. به عنوان مثال، کودکان می‌توانند با لمس کردن جنس‌های مختلف یاد بگیرند یا با استفاده از موسیقی درمانی، حساسیت آنها نسبت به اصوات را تقویت کنند. در کاردرمانی حسی اوتیسم، مداخلات حسی به طور کلی بر روی پنج حس و بدن کار می‌کنند و می‌توانند به بهبود وضعیت کودکان با اختلال طیف اتیسم کمک کنند.
افرادی با اختلال پردازش حسی
این افراد به دلیل مشکلات در درک و پردازش حواس، نیاز به کمک در این زمینه دارند.
کودکان بیش فعال
این کودکان ممکن است به دلیل مشکلات حسی دچار نقص توجه و بیش فعالی باشند که با کاردرمانی حسی حرکتی می‌توان بهبود بخشید.
افراد با اختلالات یادگیری
این افراد به دلیل ضعف مهارت‌های حسی و حرکتی دچار مشکلات یادگیری مانند خواندن و نوشتن می‌شوند.
افراد با اختلالات جسمی مانند فلج مغزی
این افراد به دلیل مشکلات جسمی و حسی، نیاز به کمک در تقویت مهارت‌های حسی و حرکتی دارند.
کودکان با اختلالات رفتاری و لجبازی
این کودکان ممکن است به دلیل مشکلات حسی، مشکلات رفتاری داشته باشند که با کاردرمانی حسی حرکتی می‌توان آنها را بهبود داد.
اهداف کاردرمانی حسی حرکتی
تمرینات مربوط به کاردرمانی حسی حرکتی برای اهداف خاصی طراحی می‌شوند.
- تمرینات کاردرمانی حسی حرکتی به کودکان کمک می‌کند تا حساسیت‌های زیاد یا کمتر از حدی که ممکن است داشته باشند را کمتر کنند و مهارت‌های حسی خود را از جمله حس بینایی، شنوایی، لمس، و بو تقویت کنند.
- با انجام تمرینات و فعالیت‌های حرکتی، مهارت‌های حرکتی کودک را تقویت می‌کند، از جمله دویدن، پرش، و انجام حرکات دستی مانند گرفتن و پرتاب کردن توپ.
- با انجام تمرینات و حرکات مختلف، عضلات کودک قوی‌تر و تحمل بیشتری پیدا می‌کنند.
- کاردرمانی حسی حرکتی به کودکان کمک می‌کند تا توجه، تمرکز، حافظه، یادگیری و مهارت‌های حل مسئله را افزایش دهند.
- این نوع درمان به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های روزمره از جمله لباس پوشیدن، خوردن، و رفتن به دستشویی را افزایش دهند.
- کاردرمانی حسی حرکتی به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های ارتباطی‌شان با دیگران را تقویت کنند و به شکل موثرتری با محیط ارتباط برقرار کنند.
- این درمان به کودکان کمک می‌کند تا رفتارهای کلیشه‌ای و خودآزاری را کاهش دهند و رفتارهای بهتری پیدا کنند.
جلسات کاردرمانی حسی حرکتی
هر جلسه کاردرمانی حسی حرکتی شامل سه عنصر اصلی است:
فعالیت‌های هشدار دهنده
این فعالیت‌ها طراحی شده‌اند تا سیستم عصبی مرکزی بدن را به یادگیری آماده کنند. این فعالیت‌ها معمولاً حاوی حرکاتی هستند که برای مغز فراخوانی می‌شوند، مانند چرخش، پرش روی توپ باشگاه، پرش، یا پرش ستاره. این حرکات به طور مستقیم بر سیستم عصبی مرکزی اثر می‌گذارند و آن را برای فعالیت‌های بعدی آماده می‌کنند.
سازماندهی فعالیت‌ها
این قسمت شامل فعالیت‌هایی است که نیاز به هماهنگی بین مغز و بدن دارند. این فعالیت‌ها معمولاً حاوی تمرین‌هایی هستند که به مغز اطلاعاتی مختلف را ارسال می‌کنند و نیازمند کنترل و هماهنگی دقیق بین عضلات و حرکات بدنی هستند، مانند تعادل روی تخته تاب خورده یا غلت زدن چوب. این فعالیت‌ها به کودک کمک می‌کنند تا مهارت‌های هماهنگی بین مغز و بدنش را تقویت کند.
فعالیت‌های آرام‌بخش
در این بخش از جلسه، فعالیت‌هایی انجام می‌شود که هدف آن آرام کردن سیستم عصبی و افزایش آگاهی از بدن است. این فعالیت‌ها معمولاً حاوی فشارهای عمیق به بدن یا کار با وزنه است، مانند هل دادن به دیوار، فشار دادن، یا استفاده از وزنه. این فعالیت‌ها کمک می‌کنند تا کودکان آرام‌تر شوند، ذهنشان را خالی کنند و احساس راحتی و آرامش پیدا کنند.
به طور کلی، این سه عنصر در هر جلسه کاردرمانی باعث می‌شود که کودکان منظم‌تر، آرام‌تر، و متمرکز‌تر شوند، که این امر به کاهش اضطراب و افزایش فرصت‌های موفقیت در زندگی روزمره آنها کمک می‌کند.
تمرینات کاردرمانی حسی
تمرینات کاردرمانی حسی برای حس لامسه به کودکان کمک می‌کند تا از طریق فعالیت‌های جذاب، حس لامسه را تقویت کنند. این تمرینات شامل فعالیت‌هایی مثل بازی با شن، راه رفتن بر روی بافت‌های مختلف، نقاشی با انگشت، ماساژ، استفاده از خمیر اصلاح، گل بازی، ساخت اشکال با خمیر، و ماساژ پاها می‌شود.
به عنوان مثال، کودک می‌تواند با دست‌ها یا پاهای خود در شن بازی کند. این کار به او کمک می‌کند تا تجربه‌های حسی جدیدی را تجربه کند و مهارت‌های لامسه‌اش را تقویت کند. همچنین، راه رفتن بر روی سطوح مختلف مانند فرش، ماسه و سنگریزه نیز از تمریناتی است که حس لامسه را تحریک می‌کند.
این تمرینات برای کودکان جذابیت دارند و در عین حال به آنها کمک کنند تا از طریق فعالیت‌های خود درمان شوند.
انواع تمرینات حسی حرکتی
هدف تمرینات کاردرمانی حرکتی برای ایجاد حس تعادل در کودکان است. برخی از این تمرینات شامل فعالیت‌هایی مانند تاب خوردن در یک صندلی گهواره‌ای، چرخیدن با صندلی، بازی با الاکلنگ، تاب بازی، استفاده از اسکوتربرد و قرار گرفتن بر روی تخته تعادل در وضعیت‌های مختلف می‌شود.
برای مثال، کودک می‌تواند بر روی یک صندلی گهواره‌ای بنشیند و به جلو و عقب نوسان کند. این فعالیت تحریکات تعادلی را برای کودک ایجاد می‌کند. همچنین، چرخیدن با صندلی و بازی با الاکلنگ نیز از تمریناتی هستند که به تقویت حس تعادل کودک کمک می‌کنند.
تمریناتی مانند تاب بازی و استفاده از اسکوتربرد نیز می‌توانند بهبود حس تعادل و تعادل دینامیکی کودک را تقویت کنند. این تمرینات می‌توانند از طریق فعالیت‌هایی مانند پرش و حرکات چرخشی، تعادل کودک را افزایش دهند.
سخن پایانی
کاردرمانی حسی حرکتی روشی است که به کودکان کمک می‌کند که مشکلات حسی، حرکتی، ذهنی و گفتاری خود را کنترل و درمان کنند. مهمترین نکته در این مسیر تشخیص زودهنگام و شناخت علائم کودکان است. با شناخت دقیق، برنامه درمانی مناسب و موثری طراحی می‌شود که به کودکان کمک می‌کند تا به طور کامل از ظرفیت‌هایشان استفاده کنند.
سوالات متداول
کاردرمانی حسی حرکتی برای چه افرادی مناسب است؟ این روش مناسب برای افرادی است که با مشکلاتی مانند اختلالات حسی، توانایی‌های حرکتی ناکافی یا مشکلات حرکتی درگیر هستند.
چگونه کاردرمانی حسی حرکتی انجام می‌شود؟ این روش شامل تمرینات حسی و حرکتی متنوعی است که توسط یک کاردرمان حرفه‌ای طراحی می‌شود، این تمرینات معمولاً با استفاده از وسایل و تجهیزات خاص انجام می‌شوند.
چه نتایجی از کاردرمانی حسی حرکتی قابل انتظار است؟
با انجام کاردرمانی حسی حرکتی، افزایش توانایی‌های حسی و حرکتی، بهبود تعادل و هماهنگی حرکتی، افزایش توانایی تمرکز و توجه و کاهش اضطراب و رفتارهای ناخوشایند می‌توان مشاهده کرد.
چه مدت زمانی برای دیدن نتایج لازم است؟
نتایج کاردرمانی حسی حرکتی بستگی به میزان و نوع مشکلات فرد دارد، اما معمولاً پس از چند هفته تا چند ماه تمرین منظم، بهبودهای قابل توجهی مشاهده می‌شود.
آیا کاردرمانی حسی حرکتی برای بزرگسالان هم مناسب است؟
بله، کاردرمانی حسی حرکتی نه تنها برای کودکان بلکه برای افراد بزرگسالان نیز مناسب است، به ویژه افرادی که مشکلات حسی یا حرکتی دارند.